به قلم حجت الاسلام سید محسن موسوی (ماه در آب، دارالحدیث، قم، 1383ش)
بسیاری از ضرب المثل ها و حکمت ها که در فارسی رواج دارد، ریشه در احادیث دارند یا مشابه آنها را می توان در منابع اسلامی یافت. مواردی را از کتاب «ماه در آب» با اندک تصرف، گزینش کردیم: 

آب دریا را اگر نتوان کشید
هم به قدر تشنگی باید چشید (امثال و حکم ، ج 1 ، ص 8)
نظیر سخن پیامبر(ص): مالایدرَک کلُّهُ لایترَک کلُّهُ؛ (عوالی اللآلی ، ج 4، ص 58)
آنچه را کامل به دست نمی آید ، نباید به تمامی وانهاد.

آبرویی که ریخته شد نمی شود جمع کرد (دوازده هزار مثل فارسی ، ص 5)
نظیر سخن امام صادق(ع): إذا رَقَّ العِرضُ استُصعِبَ جَمعُهُ؛ (أعلام الدّین، ص 303)
جمع کردن آبروی ریخته دشوار است.

دانا چون طبله عطار است خاموش (دوازه هزار مثل فارسی ، ص 491)
نظیر سخن امام علی(ع): إذا تَمَّ العَقلُ نَقَصَ الکلامُ؛ (نهج البلاغه ، حکمت 71)
چون عقل کمال یابد ، سخن اندک شود.

آتش اول خودش را می سوزاند (قند و نمک ، ص 9)
نظیر سخن امام علی(ع): مَن شَبَّ نارَ الفِتنَهِ کانَ وَقُوداً لَها؛ (غررالحکم و دررالکلم، ح 9163)
هر کس آتش فتنه برافروزد ، خود هیزم آن می شود.

آدم باید به پایین تر از خود نگاه کند ، نه بالاتر
نظیر سخن پیامبر(ص): اُنظُروا إلی مَن هُوَ أسفَلُ مِنکم ولاتَنظُروا إلی مَن هُوَ فَوقَکم؛ (مشکاه الأنوار، ص 161)
به فرو دست خود بنگرید و به فرا دست خود ننگرید.

آدم باید پایش را قدر گلیمش دراز کند (کتاب کوچه ، ج 1 ، حرف آ ، ص 355)
نیز: منه بیرون ز حدّ خویشتن پای (امثال و حکم ، ج 1 ، ص 1751)
نظیر سخن امام علی(ع): أفضَلُ الأدَبِ أن یقِفَ الإنسانُ عِندَ حَدِّهِ؛ (عیون الحکم والمواعظ ، ح 2785)
برترین ادب این است که انسان در حدّ خویش باز ایستد.

آدم زنده زندگی می خواهد (امثال و حکم ، ج 1 ، ص 25)
نظیر سخن امام حسن(ع): إعمَل لِدُنیاک کأنَّک تَعِیشُ أبَداً وَاعمَل لاِخِرَتِک کأنَّک تَمُوتُ غَداً؛ (مستدرک الوسائل ، ج 1، ص 146)
برای دنیایت چنان کار کن که گویی همیشه زنده خواهی بود و برای آخرتت چنان کار کن که گویی فردا خواهی مرد.

آدم فقیر در وطن خودش هم غریب است
نظیر سخن امام علی(ع): اَلفَقرُ فِی الوَطَنِ غُربَهٌ وَالغِنی فِی الغُربَهِ وَطَنٌ؛ (نهج البلاغه ، حکمت 56)
فقر در وطن ، مایه غربت ، و ثروتمندی در غربت [مانند زیستن در] وطن است.

آدم که پیر شد حرصش جوان می شود (حریص تر می شود) (کتاب کوچه ، ج 1 ، حرف آ ، ص 364)
نظیر سخن پیامبر(ص): یهرُمُ ابنُ آدَمَ و یشُبُّ فیهِ اثنَتانِ، الحِرصُ و طُولُ الأمَلِ؛ (معدن الجواهر، ص 25)
آدمیزاده پیر می شود و دو خوی در او جوان می گردد: آز و درازْ آرزویی.

آدمی از زبان خود به بلاست (امثال و حکم ، ج 1 ، ص 26)
نظیر سخن پیامبر(ص): بَلاءُ الإنسانِ مِنَ اللِّسانِ؛ (بحارالأنوار ، ج 71، ص 287)
گرفتاری انسان از زبان او است.

آدمی را بتر از علّت (بیماری) نادانی نیست (امثال و حکم ، ج 1 ، ص 28)
نظیر سخن امام علی(ع): اَلجَهلُ أدوَأُ الدَّاءِ؛ (غررالحکم و دررالکلم ، ح 1969)
نادانی ، دردناکترین بیماری است.

آدم یک بار پایش به چاله می رود (امثال و حکم ، ج 1 ، ص 29)
نظیر سخن پیامبر(ص): إنَّ المُؤمِنَ لایلدَغُ مِن جُحرٍ مَرَّتَینِ؛ (بحارالأنوار ، ج 19 ، ص 345)
مؤمن از یک سوراخ دوبار گزیده نمی شود.

آدمی مخفیست در زیر زبان (امثال و حکم ، ج 1 ، ص 29)
یا:
تا مرد سخن نگفته باشد
عیب و هنرش نهفته باشد (امثال و حکم ، ج 1 ، ص 537)
برگرفته از سخن امام علی(ع): اَلمَرءُ مَخبوءٌ تَحتَ لِسانِهِ؛ (الأمالی، صدوق ، ص 532)
آدمی زیر زبان خویش پنهان است.

چیزی که عیان است، چه حاجت به بیان است؟ (امثال و حکم ، ج 1 ، ص 47)
نظیر سخن امام علی(ع): لِسانُ الحالِ أصدَقُ مِن لِسانِ المَقالِ؛ (غررالحکم و دررالکلم ، ح 7636)
زبان حال، راستگوتر از زبان گفتار است.

آنچه برای خود نمی پسندی برای دیگران مپسند (امثال و حکم ، ج 1 ، ص 48)
برگرفته از سخن امام علی(ع): أحبِب لِغَیرِک ماتُحِبُّ لِنَفسِک وَاکرَه لَهُ ما تَکرَهُ لِنَفسِک؛ (بحارالأنوار ، ج 74، ص 222)
برای غیر خود آن را دوست بدار که برای خود دوست داری ، و آن را ناپسند دار که برای خود ناپسند می داری.

آنچه در آینه جوان بیند
پیر در خشت خامْ آن بیند (امثال و حکم ، ج 1 ، ص 49)
نظیر سخن امام علی(ع): رَأی الشَّیخِ خَیرٌ مِن مَشهَدِ الغُلامِ؛ (نهج البلاغه، حکمت 86)
نظر پیر بهتر از حضور فعال جوان است.

زخم زبان بدتراز زخم شمشیر است (دوازه هزار مثل فارسی ، ص 595)
نظیر سخن امام علی(ع): طَعنُ اللِّسانِ أمضی مِن جَرحِ السَّنانِ؛ (عیون الحکم والمواعظ ، ح 5558)
زخم زبان از زخم نیزه کاری تر است.

آنچه شیران را کند روبه مزاج احتیاج است احتیاج است احتیاج (امثال و حکم ، ج 1 ، ص 51. مولوی )
نظیر سخن امام علی(ع): ضَروراتُ الأحوالِ تُذِلُّ رِقابَ الرِّجالِ؛ (غررالحکم و دررالکلم، ح 5892)
احتیاج است که گردن مردان را فرود می آورد.

آن ممه را لولو برد (امثال و حکم ، ج 1 ، ص 68)
نظیر سخن امام علی(ع): وأمّا تِلک الَّتی تُریدُ فإنَّها خُدعَهُ الصَّبِی عَنِ اللَّبَنِ فی أوَّلِ الفِصالِ؛ (نهج البلاغه ، نامه 64)
آنچه تو می خواهی، مانند فریب دادن کودک است در آغاز گرفتن او از شیر.

به دانش بُوَد بی گمان زنده، مَرد (امثال و حکم، ج 1، ص 399)
نظیر سخن امام علی(ع): بِالعِلمِ تَکونُ الحَیاهُ؛ (غررالحکم و دررالکلم، ح 4220)
زندگی، با دانش به دست می آید.

جواب احمقان (ابلهان) خاموشی است (امثال و حکم، ج 2، ص 589)
نظیر سخن امام علی(ع): اَلسُّکوتُ عَلَی الأحمَقِ أفضَلُ مِن جَوابِهِ؛ (غررالحکم و دررالکلم، ح 1160)
سکوت در برابر احمق بهتر از جواب دادن به او است.

جوجه را آخر پاییز می شمرند (امثال و حکم، ج 2، ص 591)
نظیر سخن پیامبر(ص): مِلاک العَمَلِ خَواتیمُهُ ؛ (الاختصاص، ص 343)
ملاک (ارزش) کارها، پایان آن است.

چراغی که به خانه روا است، به مسجد حرام است (امثال و حکم، ج 2، ص 610)
نظیر سخن پیامبر(ص): إذا أعطَی اللّهُ أحَدکم خَیرا فَلیبدَأ بِنَفسِهِ و أهلِ بِیتِهِ؛ (العمده، ص 422)
هرگاه خداوند به یکی از شما خیری عطا کرد، باید [بهره مندی آن را] از خود و خانواده اش آغاز کند.

چشم عاشق کور است (امثال و حکم، ج 2، ص 1084)
نظیر سخن پیامبر(ص): حُبُّک الشَّی ءَ یعمِی و یصمُّ؛ (عوالی اللآلی، ج 1، ص 124)
محبّت تو به چیزی کور و کرت می کند.